Grupa Wsparcia Psychicznego

Sensitive

PRZEDSTAWIONY PONIŻEJ PORADNIK MA CHARAKTER TYLKO I WYŁĄCZNIE INFORMACYJNY ! Od stawiania diagnoz i leczenia są odpowiednie instytucje, psychologowie i psychiatrzy. Naszym zadaniem jest stworzenie miłej i przyjemnej atmosfery gdzie każdy znajdzie coś dla siebie i nie będzie czuł się odrzucony. Zapraszamy również do naszego pokoju [link widoczny dla zalogowanych] wsparcie_emocjonalne

Choć nie znamy dobrze etiologii depresji, to z pewnością błędne są poglądy sprowadzające przyczyny tej choroby do jednego czynnika, np. stresu, niepowodzeń życiowych, słabości osobowości, specyficznego "depresyjnego" sposobu myślenia, zaburzenia metabolizmu serotoniny, genetycznie uwarunkowanego zaburzenia metabolicznego (endogenii) i innych. W szczególności depresja nie jest spowodowana jakimś jednym trudnym wydarzeniem (niedawnym lub mającym miejsce w dalekiej przeszłości), czy zachowaniem jakiejś osoby.

Skoro etiologia depresji jest złożona to z języka medycznego powinny zniknąć terminy, które wskazują na typ depresji spowodowanej rzekomo jedną przyczyną. Szczególnie mylące są takie pojęcia jak depresja endogenna, depresja psychogenna i depresja somatogenna. Niestety, te nietrafne określenia są mocno zakorzenione w polskiej tradycji psychiatrycznej i psychologicznej, ciągle używane, co prowadzi do nieporozumień.
Czynniki patogenetyczne depresji tworzą indywidualną konstelację
Czynniki prowadzące do zachorowania na depresję mogą odgrywać rolę na każdym etapie życia. Wywierają swój wpływ przed zachorowaniem na depresję i w trakcie trwania choroby depresyjnej. Czynnikami tymi mogą być:

* wyposażenie genetyczne (obecność niektórych genów)
* szkodliwe czynniki wpływające na dziecko w okresie ciąży
* silnie obciążające przeżycia okresu dziecięcego
* stopniowo utrwalające się w okresie młodości zaburzenia funkcjonowania mechanizmów regulacyjnych odpowiedzi stresowej
* neurotyczny rozwój osobowości i związane z nim zmiany biologii organizmu
* pamięć niekorzystnych wydarzeń i doświadczeń i będące ich skutkiem mniejsze umiejętności społeczne
* niektóre leki (sterydy, interferon i inne) i substancji oddziaływających na ośrodkowy układ nerwowy (np. środki antykoncepcyjne, napoje energetyzujące).
* nadużywanie narkotyków
* urazy głowy
* choroby ogólne (szczególnie infekcyjne np. grypa, borelioza)
* wrażliwość na czynniki związane z porą roku i oświetleniem słonecznym
* stres i trudności życia w okresie bezpośrednio poprzedzającym zachorowanie na depresję (zwłaszcza dotkliwe straty: ważnych osób, pracy, bezpieczeństwa socjalnego)
* wewnętrzne konflikty i kryzysy, nieraz o charakterze duchowym, to znaczy dotyczącym ważnych, albo wręcz fundamentalnych życiowych wyborów, celów i sposobów zasadniczego sposobu realizacji życia (drogi życiowej)
* niektóre zaburzenia hormonalne
* czynniki związane z cyklem miesięcznym, porodem, w mniejszym stopniu z ciążą
* zmiany hormonalne okresu menopauzy

Wiele z tych czynników jest charakterystycznych dla okresu dziecięcego i młodości. W tym wczesnym okresie zazwyczaj nie występują jeszcze kliniczne objawy depresji. Ma jednak już miejsce stopniowe rozregulowywanie się organizmu będące przygotowaniem do jawnej choroby. Inne czynniki są typowe dla okresu życia dorosłego.

Czynniki patogenetyczne występują prawdopodobnie u różnych osób z różną siłą i w różnych konstelacjach. Jedne w okresie dzieciństwa, inne w okresie młodości, inne przed samym zachorowaniem i w trakcie choroby. Mogą oddziaływać przez różny okres czasu lub wielokrotnie. Ponadto niektóre z nich - nawet powszechnie uważane za bardzo istotne - u danej osoby mogą zupełnie nie występować, widać siła innych jest wystarczająca do tego, żeby ujawniła się choroba.
Depresja, czyli rozregulowanie depresyjne
Kluczowym pojęciem dla opisania stanu depresji i zrozumienia jego etiologii jest pojęcie rozregulowania (organizmu). Depresja nie jest dłuższą, intensywniejszą albo szczególnie dotkliwą reakcją na jakieś bodźce. Mylące są też określenia depresji jako „obniżonego nastroju z którym nie potrafimy sobie poradzić”. Różnica nie jest ilościowa, zmiany chorobowe dotyczą ponadto wielu funkcji organizmu.
Depresja nie polega też na tym, że niektórzy z nas są wrażliwsi i trudniejsze przeżycia są dla nich bardziej dotkliwe. Depresja jest całkowicie inną, chorobową jakością a doświadczenie tej choroby jest w znacznej mierze nieprzekazywalne. Patofizjologiczną podstawą tej nieprzekazywalności jest właśnie owo szczególne, doświadczane tylko przez osoby chore, rozregulowanie organizmu i jego funkcji. Dysfunkcja ta obejmuje kluczowe ośrodki centralnego i obwodowego układu nerwowego, hormonalnego i immunologicznego, a jej skutki dotyczą całego organizmu.

Pojęcie rozregulowania czy zaburzenia równowagi procesów (homeostazy) jest kluczowe dla zrozumienia depresji jak i wielu innych chorób. Jednak podczas, gdy w przypadku innych schorzeń fakt rozregulowania nie jest kwestionowany, to w wypadku depresji spotyka się z niezrozumieniem, niedowierzaniem lub faktycznym zaprzeczeniem. Wydaje się, że dzieje się tak dlatego, że rozregulowanie w chorobie depresyjnej dotyczy takich funkcji, które błędnie a dość powszechnie są postrzegane jako mniej lub bardziej „duchowe” a przez to rzekomo nie mające nic wspólnego ze związanymi z ciałem regulatorami. Tak często postrzegane są: nastrój, aktywność (energia), zdolność do odczuwania przyjemności, poczucie sensu swoich działań i chęć życia. Są to funkcje i sprawności, które w oczywisty sposób zależą od ludzkich doświadczeń, sukcesów życiowych lub ich braku, ludzkiej „psychologii” a nawet światopoglądu (niektóre z nich jak sprawność woli i intelektu wiążą się wręcz ściśle z tym, co określane jest jako ludzka duchowość). Jednak ich podstawowy zakres, poziom i niektóre cechy są silnie regulowane przez odpowiednie ośrodki organizmu zlokalizowane głównie z mózgu. Zrozumienie tego ostatniego faktu napotyka na duże trudności, gdyż wykracza poza potoczne wyobrażenia a nawet zdaje się nie odpowiadać codziennemu doświadczeniu.
Funkcje, cechy, zdolności, skutecznie regulowane w warunkach zdrowia
W warunkach zdrowia występuje sytuacja podstawowej równowagi, cechująca się wystarczająco dobrym poziomem funkcji i stosunkowo niewielkimi odchyleniami (związanym np. bodźcami pozytywnymi i negatywnymi oraz z rytmem dobowym). W sytuacji zdrowia nawet bardzo przykre bodźce (stres, niepowodzenia, straty), jeśli wpływają, nieraz silnie, na nastrój, energię, motywację, to pozostawiają nienaruszoną podstawową regulację tych cech i funkcji.

Powyższego przedstawienia graficznego nie należy rozumieć tak, że istnieje dziewięć niezależnych od siebie mózgowych ośrodków regulacji. Niektóre z powyższych cech i funkcji niemal na pewno wzajemnie się warunkują lub wręcz wynikają ze sprawności wspólnych, nadrzędnych mechanizmów.

Istotę regulacji można wyrazić też w taki sposób: istnieje właściwy dla danej osoby pewien podstawowy poziom nastroju, energii organizmu, lęku-odwagi, zainteresowania otoczeniem, reaktywności itd. U różnych osób może on być inny (np. są osoby bardziej i mniej odważne, bardziej i mniej pogodne, optymistyczne czy aktywne) jednak jako pewien stan równowagi jest on przejawem i cechą osobistego zdrowia. Depresja „przesuwa” te podstawowe poziomy sprawności i związanej z nią odporności i skuteczności życiowej na zupełnie inny poziom albo te regulacje destabilizuje.
Depresja jako choroba depresyjna. Proces prowadzący do depresji.

Depresja jako stan chorobowy przejawiający się konkretnymi objawami klinicznymi zaczyna się z chwilą istotnej dysregulacji organizmu. Zrozumienie tego faktu pozwala w wyważony sposób spojrzeć na czynniki nazwane czynnikami patogenetycznymi depresji albo czynnikami ryzyka. Odgrywają one istotną, ale i ograniczoną rolę. Takie okoliczność jak np. wczesnodziecięce wydarzenia traumatyczne albo poważny stres w życiu dorosłym mogą być bardzo istotnymi czynnikami prowadzącymi do choroby, ale odgrywają znaczenie o tyle tylko, o ile przyczyniają się do stopniowego wytrącania organizmu ze „stanu skutecznych regulacji”. Są podstawy, by sądzić, że ich patologiczne oddziaływanie nie jest prostą konsekwencją siły jednego czynnika patogenetycznego, ale zależy od wyposażenia genetycznego oraz współdziałania innych czynników prowadzących do choroby. Prostym dowodem na to jest fakt, że większość dzieci, które mają za sobą silnie traumatyczne doświadczenia w dzieciństwie, nie choruje w życiu dorosłym na depresję.

Proces prowadzący do depresji zaczyna się więc już z chwilą poczęcia i trwa przez wiele lat. Organizm podlega różnym czynnikom wewnętrznym i zewnętrznym, które stopniowo zakłócają jego funkcjonowanie. Szczególną rolę odgrywa, jak wskazuje wiele badań, odmienne funkcjonowanie (rozregulowanie i nieprawidłowy rozwój) tzw. osi stresu. Oś ta składa się z hierarchicznie połączonych ośrodków (podwzgórze, przysadka, nadnercze) a wzrost jej aktywności (wydzielanie substancji hormonalnych o bardzo dużej aktywności biologicznej) jest niezbędny, aby organizm poradził sobie z bodźcami zakłócającymi jego podstawową równowagę (stresorami).

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercze ma więc znaczenie przystosowawcze i obronne, o ile funkcjonuje w prawidłowy sposób a jej odpowiedź podlega właściwym ograniczeniom. Wiadomo, że mechanizmy odpowiedzi na stres działają nieprawidłowo u osób z depresją, są nadmiernie aktywne i nie podlegają skutecznemu hamowaniu. Podobne, albo takie same nieprawidłowości występują jednak u tych osób także już w dzieciństwie i młodości, czyli przed ujawnieniem się klinicznych objawów choroby. Przypuszcza się, że jest to bardzo istotna część procesu prowadzącego do zachorowania na depresję.

Znaczenie mechanizmów odpowiedzi stresowej wiąże się z tym, że choć może być spostrzegana jako część układu hormonalnego, to w rzeczywistości jest niezwykle mocno powiązana z funkcjonowaniem układu immunologicznego i nerwowego. W sytuacji stresu układy te reagują jako powiązana całość, co wiąże się z wydzielaniem całej kaskady niezwykle aktywnych biologicznie substancji jak hormony (kortyzol), cytokininy, i innych. Ze sprawnością tych powiązanych układów wiąże się ich wielka siła obronna, ale też potencjał wywoływania zaburzeń. Bardzo wiele substancji hormonalnych i mediatorów reakcji immunologicznych ma działanie prodepresyjne: zmieniają nastrój, napęd (podstawowy poziom energii organizmu), poziom lęku itp. Prawdopodobnie mogą też powodować rozregulowanie ośrodków odpowiedzialnych za podstawowy poziom tych funkcji.

Już w okresie bezpośrednio poprzedzającym depresję te trzy układy (hormonalny, immunologiczny i nerwowy) są w pewnej części nie tylko zaktywizowane, ale i nadmiernie wzbudzone (rozhamowane) i rozstrojone. Rozregulowanie organizmu jest coraz większe, wreszcie pewien stopień tego rozstrojenia wiąże się z takim zakłóceniem działania ośrodków regulacji napędu, nastroju, lęku i innych kluczowych funkcji, które nazywane jest depresją.

specjalista psychiatra, Stanisław Porczyk